Refuxios do arte

Agora máis que nunca, tendemos a pensar que está a ser a época máis artística, porque todo o mundo coñece a alguén que se adique á pintura, ou a súa paixón sexa o fotografía, ou xa teña algúns conatos de maquetas dun albúm musical, proxecto dun corto, etc... etc.. etc. "Arte" parece que se transformou nun novo concepto, non se fundamenta só nos mesmos pilares que dende hai moitos anos o forman, senón que torna case a un concepto máis abstracto e menos definible, ou polo menos iso é o que eu creo e veo.

Sen embargo hai unha cousa que non cambia: o arte é inherente ao ser humano, é necesario, se necesita crear con beleza, a beleza se require. Quizáis por iso, nas épocas escuras, de sufrimento e represión, cócense novos conceptos, e despois explota, explota en diferentes correntes, sensacións e modas.

Durante un período de tempo pode parecer que hai calma, hai sosego, incluso que hai certo estancamento de innovación, de sorpresa; pero eu non o penso así, senón que estase a pensar, a escachar a cabeza ata dar co estilo que defina o presente, que recolla un pensamento... E iso, paréceme tanto ou máis difícil que dar con un avance tecnolóxico ou científico.

Hai, uns días Manolo, na clase, comparaba a movida viguesa co presente, e comparaba tamén á xuventude, que non tiña inquietudes, que non creaba, que non inxeniaba. Non podo estar máis en desacordo, é máis, nese momento teño que recoñecer que incluso me molestou.

Témolo difícil e fácil á vez: a nosa cantidade de medios e facilidade para chegar a eles é increíble, case calquera pode chegar a ser "algo", pero ao mesmo tempo esa "facilidade" se transforma na "impureza" nas artes, hai moito e de pouca calidade, é triste ver o vacío que está todo de sentimento, innóvase, en medios e en conceptos, pero non no contido, en realidade é todo unha repetición do anterior, pero con lixeiras modificacións máis contemporáneas, máis abstractas, máis surrealistas, que é o que gusta, non entender. ¿Non sí? Ésta é a nosa dificultade: romper con todo, crear a partires da nada, olvidar todo o antes feito, todos os estilos, e empezar de cero. Somos unha xuventude saturada, nada nos sorprende, somos exigentes, e iso Manolo, é o que estamos a facer, porque non todas as épocas da Historia son de grandes correntes artísticas, e de grandes mentores e precursores, senón que moitas outras son de romper, co anterior, e idear. Ésta é a nosa dificilisima misión.

Fago agora un stop , nuns anos determinados, nun contexto histórico en concreto, e intento retratar o que podería ser os comezos duns artistas en potencia.

"Os caudais"

Publish at Calameo or read more publications.

Estilo propio

Moitas son as veces que paseamos polo centro de Ferrol, perfectamente cuadriculado. Pisamos a Ilustración, século XVIII, a súa estructura, a mente cuadriculada e pulo armamentístico que suporía a constitución dun elemento característico da nosa cidade: estaleiros, o parque de Herrerías e demáis dependencias. Esta faceta de Ferrol está xa máis que coñecida, estudada ata a saciedade nos nosos libros de Historia. 
Sen embargo por esta vez, invítovos a deixar de lado esas historias,e a  respirar o Modernismo que inunda as nosas calles, tristemente pasando inperceptible ante os nosos ollos. Tan só hai que alzar a vista un pouco e descubriredes un novo universo cheo de combinacións de cores pasteis e brancos, xogando coas formas curvadas, adornos e incluso algúns detalles pintorescos como esculturas de caras, grandes ventanais, luminosidade que se abre paradóxicamente a esas rúas que nun primer momento parecen grises e graníticas.
O culpable en gran parte de este fenómeno foi un señor chamado Rodolfo Ucha, figura importante en arquitectura que realmente se descoñece moito. Sabemos que da nome a un centro educativo e pouco menos. Ideou edificios, que a min polo menos, sempre me chamaron a atención do bonito e ao mesmo o extraño da súa apariencia, pero que nunca me molestei en averiguar a súa procedencia, nin historia. Agora paradóxicamente, cando decidín facer esta entrada sobre Rodolfo Ucha, que realmente o vía como unha figura algo aburrida ou con pouca "chicha", resulta que eses edificios que sempre me chaman a atención, son parte da súa traxectoria. Con este descubrimento, descubrín (valga a redundancia) dúas tristes ou bonitas cousas, non o teño claro: o arte está moi, moi preto de nós, cada instante respiramos arte; e que o descoñecemos, e polo tanto case sempre, como consecuencia de esa ignorancia o infravaloramos.
Presento agora a moi grandes rasgos a Rodolfo Ucha Piñeiro: (foto)
En realidade é de orixe vigués, pero se traslada a Ferrol a unha temprana idade.
A súa traxectoria a comezará na Escola de Artes e Oficios de Ferrol, pero acabará cursando Arquitectura en Santiago, e posteriormente de Madrid.
Xa acabada a carreira e intentando asegurarse un bon sitio e reputación en Madrid, establece amistade con Canalejas, como ben sabedes, de orixe ferrolán.
En 1908, alentado por éste último, preséntase á praza de Arquitecto Municipal de Ferrol, chegando a súa influenza ata máis alá de Coruña, xa que era o único arquitecto desta zona.
A seu cargo durou ata 1936, que o deixaría por elección propia.



Temos polo tanto case a totalidade de obras durante estes anos, baixo a súa autoría. Ferrol está tingida das súas huellas, creando case un estilo único imperante durante 30 anos, que evidentemente e inevitablemente, marcaría un antes e un despois na nosa cidade, otorgándolle un estilo propio, que seguirían imitando os posteriores artistas e arquitectos.
Buscando información sobre as obras feitas, encontrei un montón de nomes inservibles para min (e para vós) porque descoñecía onde se ubicaban. así que decidín facelo á inversa: vos presento as fotos que fun sacando, a ver se recoñecedes qué edificio é, ou onde está ubicado. Exame persoal.

Sen embargo as seguintes imaxes non son de Rodolfo Ucha, pero sí que teñen moito que ver: fachadas actuais con reminiscencias do Modernismo, restauradas ou readaptadas, edificios que me parecen de gran beleza que forman parte do meu denominado "estilo propio". Isto é, a arquitectura das rúas ferroláns.

 

                                

                                                   

 

Un bó resumo: http://www.galiciaparaelmundo.com/blog/?page_id=51&recurso_id=4311


Veña, agora xa sabedes como hai que pasear polas calles a partires de agora: mirando un pouco máis cara arriba.

Saudosismo adoptado

Creo que o mellor comezo para esta entrada sería cun par de definicións:

Cultura: valores, ideas, actitudes, símbolos, modo de vida e coñecementos que dan forma ao comportamento humano e son transmitidos de xeración en xeración 

Saudade: sentimento afectivo próximo á melancolía, estimulado pola distancia temporal ou espacial a algo amado e que implica o desexo de resolver esa distancia. A menudo conleva o coñecemento de que aquilo que se extraña quizáis nunca volverá

Porqué comezo dunha forma tan directa, pesada e formal, e incluso incoherente:  ás veces, palabras como cultura, empregadas con frecuencia no noso vocabulario, pero que en realidade non coñecemos con exactitude todos os termos que engloban, non sabemos ata onde abarca como palabra. 
No caso de saudade, é ao contrario, víame incapaz de achegarvos nin tan sequera unha mínima parte de tanto que significa, é case unha palabra "metafísica", "espiritual", "intanxible", polo tanto recurrín á nosa amada Wikipedia, pero encontreime con un montón de parágrafos sen sentido e pouco atractivos, falándome da súa etimoloxía e pasado.
 Intentarei pois que sintades a saudade.
¿Porqué saudade? Curiosamente é de orixe portugués (prometín non contar etimoloxías e historia, vouno cumprir, tranquilos), sen embargo por vecindade pronto a adoptamos nós ao noso vocabulario, e polo tanto á nosa cultura, é máis, fixémola máis que nosa, para proba, a máxima personificación da eterna saudade: Rosalía de Castro.


Yo no sé que busco eternamente
En la tierra, en el aire y en el cielo;
Yo no sé lo que busco, pero es algo
Que perdí no sé cuando y que no encuentro
Aún cuando sueñe que invisible habita
En todo cuanto toco y cuanto veo.
Felicidad no he de volver hallarte en
La tierra, en el aire ni en cielo,
¡Aún cuando sé que existes
Y no eres vano sueño!

Airiños, airiños, aires,
airiños de mi tierra;
airiños, airitos, aires,
airiños, llevadme a ella.

Sin ella vivir no puedo,
no puedo vivir contenta;
que adonde quiera que vaya,
me cubre una sombra espesa.
Me cubre una espesa nube,
tan preñada de tormentas,
tan de soledad preñada,
que mi vida envenena

Saudade é o que se sinte despois de ler a Rosalía. ¿Sentídela xa?

Neste caso é a propia escritoria quen reflexa nas súas obras o seu sentimento, pero noutros casos, e sobretodo en literatura, relácionase co pasado emigratorio (e quizáis agora outra vez presente, por desgraza).

 Castelao é un bo exemplo de quen quixo dárlles ánimo ás persoas afastadas de Galicia, esa nostalxia, a súa saudade, inquedanza.

Non sei se xa estades un pouco máis preto de poder experimentar a saudade, porque diso se trata, non de definilo, senón de experimentalo. É tan persoal e difícil de establecer uns límites universais, válidos para cada persoa.

Nin eu, nin Rosalía, nin Castelao, somos os únicos que nos empeñamos en transmitila, de definila.

Un cineasta brasileño, polo tanto un pouco irmán de este misterioso sentimento, o define así:

Agarrarse el dedo con una puerta duele.
Golpearse la cara contra el suelo, duele.
Torcerse el tobillo, duele.
Una bofetada, un puntapié, duelen.

Duele golpearse la cabeza con el borde de la mesa, duele morderse la lengua  y piedras en los riñones también duelen.

Pero lo que mas duele es la saudade.

Saudade de un hermano que vive lejos.

Saudade de un recuerdo  de la infancia.

Saudade del gusto de una fruta que no se encuentra más.

Saudade del padre que murió, del amigo imaginario que nunca existió...

Saudade de una ciudad.

Saudade de nosotros mismos, cuando vemos que el tiempo no nos perdona.

Cuando el amor de uno acaba, o se torna menor, al otro le sobra una saudade que nadie sabe como detener.

Saudade es básicamente no saber.

No saber que hacer con los días que son más largos, no saber como encontrar tareas que detengan el pensamiento, no saber como frenar las lágrimas al escuchar esa música, no saber como vencer el dolor de un silencio...

Saudade es esto que sentí mientras estaba escribiendo y lo que vos, probablemente, estés sintiendo ahora después de leer...

'En alguna otra vida, debemos haber hecho algo muy grave para sentir tanta saudade...'

Escollín a saudade como sentimento dun pobo, do pobo galego.

Sí, creo que o sitio onde vivan determinadas xentes poden determinalas ata o punto sentimental ou emocional, sexa por acontecementos históricos, tratamento á súa raza, costumes ancenstrais, idiomas, modos de vivir... En definitiva, a súa cultura, e o sentimento (¿porqué non?) tamén forma parte da cultura.

Despois de este manual de sentimentos, probade vós: ¿Onde está a vosa a saudade?

A miña está nestas imaxes:

  

 

 

 
 

  
Empezade por rebuscar entre os albúms de fotos, poñede esas cancións, ou esa película, recordade...Entón cando vos sintades así, de esa forma tan peculirar, sentiredes o sentimento dun pobo


Nota: todas las fotos son de elaboración propia

Santiago city

Santiago de Compostela, sábado 12 da mañá, praza do Obradoiro: a miña esquerda, hostal dos Reis Católicos,  ás miñas espaldas o pazo de Rajoy, e de frente a sempre coñecida catedral. 
En aproximadamente 45 minutos pasan numerosos peregrinos: emocionados, contentos, cansados, excéntricos, espirituais, deportistas... Son un elemento imprescindible dentro do marco compostelano, sen embargo , se nos fixamos ben, se a nosa vista se esforza en os deixalos de lado e reparamos nas outras xentes, é dicir, en estudiantes que cruzan a plaza, señoras e señores, familias e homes traxeados, elementos en sí compostelanos, forman parte do cadro visual desta cidade pero non se repara neles, non nos chaman a atención, identificamos como máis típico de Santiago aos propios extraños, colocados artificiosamente nas rúas desta cidade que aos seus  habitantes, a persoas que forman o día a día, a realidade deste sitio, o entorno que tanto atrae a estas xentes.
Deixo de lado a praza, porque a dicir verdade tamén é un espazo onde abundan máis alemanes, ingleses, franceses, japoneses, andaluces, vascos, madrileños e demáis persoas do mundo adiante que santiagueses.
Polo tanto comezo a andar polas rúas, indo pola calle do Franco, é case imposible camiñar, apártome como podo dos flashes das cámaras, dos bastóns peregrineses, estou rodeada de pequenos establecemos con escaparates cheos de gaitas, tazas con catadrales, camisetas "Estuve en Santiago y me acordé de ti", conchas de vieiras... De tantas degustacións de tartas de Santiago e dulces típicos que me ofrecen ás chicas coa impasible e eterna sonrisa, xa non fai falta que coma. Ao outro lado, unha nécora inmersa en auga, compartindo escaparate cos percebes, é obxecto de deseo duns madrileños. Músicos e "músicos" espárcense pola esta calle en busca da caridade ou xenerosidade dos guiris, fonte de riqueza despilfrradora
Prosigo co meu camiño, é ao final de esa rúa que encerra un mundo aparte, dame a sensación de que fun expulsada a outro mundo: de repente, xa non hay músicas de gaitas e guitarras, xa non hai nécoras, nin "pinchitos" de tarta de Santiago, os camareiros xa non teñen esa amabilidade agotadora e finxida, e as camisetas ya non teñen escritas as etapas do camiño de Santiago.
Son xentes collendo o bus, cargadas con bolsas da compra ou simplemente paseando unha mañá de sábado.
Sigo paseando, vou hacia a Alameda, e a estampa xa é menos precisa, pero segue predominando nenos con pais paseando, decenas de deportistas non perezosos nun mañá soleada de sábado, ancianidade ociosa, noivos tendo como espectadora do seu amor, a catedral, vista entre os frondosos árboles.
Sen embargo sempre encontro algún turista disperso, quizáis huíndo desa pantomima tópica antes vista?
Esa é palabra: o turista, todo para o turista, turismo que enriquece, turismo que dianamiza, turismo que aporta cultura.
Eu iba cunha idea preconcebida, tiña case claro que sonsacaría algunha queixa, a cal costaba que saise da boca dos hosteleros,
Xulgade vós mesmos:

En Galicia tamén hai campos suizos

É sabido non? Iso de Galicia, o seu pasado miserento, pobre xente que tivo que deixar ás súas familias, "as viúdas dos vivos, as viúdas dos mortos", décadas de fame, partidas, búsqueda de recursos... Estes son conceptos, definiciós, factores, causas e consecuencias, estudadas ata a saciedade. Pero, poden seguir quedando restos de todas eses conceptos que identificamos co pasado? É curioso, a dificultade que para nos supón mirar o noso entorno con retrospección, que nos impide darnos conta do propio presente e das consecuencias emigratorias que se poden enumerar.
Non vamos a ter en conta as xa máis evidentes, as máis fácilmente recoñecibles como os afincamentos definitivos de xente que en principio "só era unha tempada", para conseguir cartos, pero acabou quedando alí, formando novas familias, ou deixando ás súas propias, quen sabe, unha vez que se toma a decisión de marchar.
Ás voltas, son moitas veces un trago agridulce: xa acotumados a esa nova realidade, descoñecida, imposta, facendo de tripas corazón... Sen embargo, unha vez acadadas as espectativas (que moitas veces establecer cando se volve é o máis difícil), chegar outra vez a esa terra que abandoaron, a súa empobrecida e miserenta terra.
Tamén foi habitual, que toda a familia se instalase nun país, é dicir, sen estar separados, cada un desempeñando o papel máis acorde coa seu rango. O triste destes casos é que a volta era menos segura, porque non había un alicente emocional ou sentimental para voltar á casa.
Todas estas cuestión sonan, se saben.
Da maneira que eu quero enfocar a emigración é como a viven os que quedan: imaxino unha aldea pequena, dos anos 50 ou 60, veciños de sempre, marchando a Suiza e Arxentina, quizáis esa esperanzadora despedida, se quede tan só nun recordo.
Como feitos físico por dicilo dalgunha maneira, temos a presencia de casas indianas, ostentosas, desentoando co entorno da orixe do seu propietario, (paradóxicamente). Grandes galerías e vetanales, tellados con ornamentación, acabados con formas extrañas que non teñen nada que ver con Galicia, cores exóticos e grandes fincas. Son un oasis de América, as pegadas que nos recordan a porqué de esa construcción, non sendo unha asa calquera, poderíase dicir que case o símbolo que representa á perfección a penuria máis grande da emigración: as xentes que non souperon como levala dunha maneira apropiada.
Por otra banda, temos outra evidencia: o abandono de casas, logo é de lóxica. Os que fuxiron cara un novo futuro deixaron tras de sí os seus restos, que quizáis nunca maís volveron a ser de quen eran. Agardando anos e décadas, agora habitadas por zarzas e enredadeiras, mesmo algunha parecen que foron deixadas nun momento exacto, parece que aínda teñen vida entre as súas paredes. O que transmite esta visión e desolación: casas desanxeladas.
Este vídeo está formado por partes seleccionadas por min, dunha película chamada Un franco 14 pesetas que desde o primeiro día que a vin me gustou, ademáis creo que reflexa perfectamente todos os trexemanexes da emigración, neste caso a familia protagonista é madrileña, pero traspasado á situación de Galicia é prácticamente o mesmo, non se centra nun prototipo en concreto.

Exemplos do anteriormente citado: